
[データ]コミ数と勝率の関係
- 日本棋士同士の対局を対象とした,コミ数と手番別の勝ち数の関係を示す.
- コミ数が5目の対局や,4.5目未満の小コミ対局はここでは除外する.
- データは完全なものではない.また,不戦勝については手番の影響が考えられないため除外する.
- 対局者間の棋力の相違がある対局結果なので,この勝率をそのままコミ数が勝敗に与える影響として評価できるわけではない.より精緻な評価はレーティングを用いた解析的評価を必要とする.
- 日本の国内棋戦では2002年ごろから5目半から6目半にコミ数を移行した.
- コミ6目半の対局では2018年ごろから先手番の勝率の下落傾向が続いている.統計的に有意な差であり,
コミ6目半に移行してから続いていた先手番がわずかに有利であるという評価が2019年末時点では覆り,
後手番が有利な条件に移り変わったと言える.戦略の進化によりここまで明確に手番別の勝率が変化した例は,
過去見られなかった.
- 最近は白番で有利な傾向を示しているということであるが,今のところはコミを5目半に戻すほどの偏りではない.
表1:先番勝率の推移(コミ数)
年 | 対局数 | 先番勝ち数 | 後番勝ち数 | 勝率[%] |
合計 | 81322 | 41024 | 40298 | 50.45 |
2002 | 100 | 55 | 45 | 55.00 |
2003 | 3551 | 1785 | 1766 | 50.27 |
2004 | 3688 | 1877 | 1811 | 50.89 |
2005 | 3870 | 1908 | 1962 | 49.30 |
2006 | 3379 | 1739 | 1640 | 51.46 |
2007 | 3474 | 1769 | 1705 | 50.92 |
2008 | 3504 | 1820 | 1684 | 51.94 |
2009 | 4130 | 2077 | 2053 | 50.29 |
2010 | 3823 | 1929 | 1894 | 50.46 |
2011 | 3752 | 1887 | 1865 | 50.29 |
2012 | 3747 | 1944 | 1803 | 51.88 |
2013 | 4020 | 2013 | 2007 | 50.07 |
2014 | 3925 | 1994 | 1931 | 50.80 |
2015 | 4747 | 2379 | 2368 | 50.12 |
2016 | 4569 | 2340 | 2229 | 51.21 |
2017 | 4332 | 2184 | 2148 | 50.42 |
2018 | 4922 | 2452 | 2470 | 49.82 |
2019 | 4835 | 2380 | 2455 | 49.22 |
2020 | 3941 | 1959 | 1982 | 49.71 |
2021 | 4914 | 2474 | 2440 | 50.35 |
2022 | 4099 | 2059 | 2040 | 50.23 |
- 2001年ごろまでは日本ではコミ5目半の対局が主流だった.終始一貫して明らかに先番の勝率が高い.
- 先番が少し有利であることが認識されながらも長らくコミ5目半の対局が行われていた.コミ数の変更が遅れた原因には,日本では囲碁は先番が有利なものだという考えがあったことも影響していたと考えられる.
表2:コミ5目半の先番勝率の推移
年 | 対局数 | 先番勝ち数 | 後番勝ち数 | 先番勝率[%] |
合計 | 88726 | 46975 | 41751 | 52.94 |
1955 | 9 | 5 | 4 | 55.56 |
1956 | 36 | 19 | 17 | 52.78 |
1957 | 93 | 44 | 49 | 47.31 |
1958 | 135 | 73 | 62 | 54.07 |
1959 | 144 | 84 | 60 | 58.33 |
1960 | 125 | 74 | 51 | 59.20 |
1961 | 387 | 223 | 164 | 57.62 |
1962 | 441 | 245 | 196 | 55.56 |
1963 | 590 | 307 | 283 | 52.03 |
1964 | 580 | 286 | 294 | 49.31 |
1965 | 640 | 349 | 291 | 54.53 |
1966 | 613 | 325 | 288 | 53.02 |
1967 | 793 | 437 | 356 | 55.11 |
1968 | 684 | 352 | 332 | 51.46 |
1969 | 789 | 422 | 367 | 53.49 |
1970 | 870 | 478 | 392 | 54.94 |
1971 | 886 | 493 | 393 | 55.64 |
1972 | 894 | 488 | 406 | 54.59 |
1973 | 931 | 489 | 442 | 52.52 |
1974 | 1150 | 619 | 531 | 53.83 |
1975 | 1146 | 607 | 539 | 52.97 |
1976 | 1772 | 938 | 834 | 52.93 |
1977 | 1826 | 1004 | 822 | 54.98 |
1978 | 1907 | 1042 | 865 | 54.64 |
1979 | 1934 | 1014 | 920 | 52.43 |
1980 | 2155 | 1177 | 978 | 54.62 |
1981 | 1953 | 1080 | 873 | 55.30 |
1982 | 2208 | 1175 | 1033 | 53.22 |
1983 | 2149 | 1126 | 1023 | 52.40 |
1984 | 1998 | 1053 | 945 | 52.70 |
1985 | 2121 | 1121 | 1000 | 52.85 |
1986 | 2302 | 1142 | 1160 | 49.61 |
1987 | 2347 | 1244 | 1103 | 53.00 |
1988 | 2617 | 1362 | 1255 | 52.04 |
1989 | 2941 | 1599 | 1342 | 54.37 |
1990 | 3211 | 1693 | 1518 | 52.73 |
1991 | 2986 | 1614 | 1372 | 54.05 |
1992 | 3239 | 1724 | 1515 | 53.23 |
1993 | 3370 | 1782 | 1588 | 52.88 |
1994 | 3463 | 1790 | 1673 | 51.69 |
1995 | 3847 | 2015 | 1832 | 52.38 |
1996 | 3642 | 1948 | 1694 | 53.49 |
1997 | 3987 | 2076 | 1911 | 52.07 |
1998 | 3918 | 2058 | 1860 | 52.53 |
1999 | 3730 | 1966 | 1764 | 52.71 |
2000 | 3617 | 1891 | 1726 | 52.28 |
2001 | 3747 | 1897 | 1850 | 50.63 |
2002 | 3420 | 1820 | 1600 | 53.22 |
2003 | 383 | 205 | 178 | 53.52 |
- タイトル戦ができた当初はコミ4.5目だった.
- かなり不当に先番の勝率が高いが,コミ数が勝率に与える影響の数理的な評価のための良いデータになる.この当時からこのコミ数では明らかに不公平が大きいという認識はあったはずだが,コミを導入すること自体に反対があった時代なので,仕方がなかったのかもしれない.
表3:コミ4目半の先番勝率の推移
年 | 対局数 | 先番勝ち数 | 後番勝ち数 | 先番勝率[%] |
合計 | 9002 | 5026 | 3976 | 55.83 |
1934 | 2 | 0 | 2 | 0.00 |
1935 | 6 | 4 | 2 | 66.67 |
1936 | 3 | 3 | 0 | 100.00 |
1939 | 13 | 5 | 8 | 38.46 |
1940 | 6 | 5 | 1 | 83.33 |
1941 | 24 | 16 | 8 | 66.67 |
1942 | 5 | 3 | 2 | 60.00 |
1943 | 6 | 2 | 4 | 33.33 |
1944 | 6 | 5 | 1 | 83.33 |
1945 | 5 | 4 | 1 | 80.00 |
1946 | 2 | 2 | 0 | 100.00 |
1947 | 6 | 3 | 3 | 50.00 |
1949 | 11 | 5 | 6 | 45.45 |
1950 | 120 | 56 | 64 | 46.67 |
1951 | 48 | 26 | 22 | 54.17 |
1952 | 63 | 39 | 24 | 61.90 |
1953 | 93 | 58 | 35 | 62.37 |
1954 | 86 | 44 | 42 | 51.16 |
1955 | 197 | 120 | 77 | 60.91 |
1956 | 130 | 77 | 53 | 59.23 |
1957 | 359 | 199 | 160 | 55.43 |
1958 | 374 | 222 | 152 | 59.36 |
1959 | 418 | 243 | 175 | 58.13 |
1960 | 446 | 228 | 218 | 51.12 |
1961 | 384 | 211 | 173 | 54.95 |
1962 | 398 | 235 | 163 | 59.05 |
1963 | 428 | 242 | 186 | 56.54 |
1964 | 390 | 216 | 174 | 55.38 |
1965 | 406 | 246 | 160 | 60.59 |
1966 | 374 | 213 | 161 | 56.95 |
1967 | 525 | 300 | 225 | 57.14 |
1968 | 470 | 252 | 218 | 53.62 |
1969 | 418 | 241 | 177 | 57.66 |
1970 | 559 | 306 | 253 | 54.74 |
1971 | 571 | 317 | 254 | 55.52 |
1972 | 553 | 313 | 240 | 56.60 |
1973 | 563 | 286 | 277 | 50.80 |
1974 | 486 | 254 | 232 | 52.26 |
1975 | 48 | 25 | 23 | 52.08 |
(2021/05)